Evidence Based Design is een ontwerp stroming waarbij beslissingen in ontwerpen gebaseerd zijn op betrouwbare kennis. Het doel is om op deze manier een zo succesvol mogelijke uitkomst voor het ontwerp te realiseren. Betrouwbare kennis zal meestal bestaan uit wetenschappelijke kennis, maar dit hoeft niet perse. Kennis kan ook bestaan uit praktijk kennis of kennis ontwikkeld door middel van post occupancy evalution (het evalueren van de ontwerpen voor bestaande gebouwen). Evidence Based Design wordt op dit moment vooral toegepast bij het ontwerpen van zorgomgevingen, zoals ziekenhuizen en verzorgingstehuizen. In principe is het op elke opgave en op elk soort omgeving toepasbaar.

Bronnen voor Evidence Based Design

Er is geen limiet aan wetenschappelijke bronnen voor Evidence Based Design. De onderbouwing voor bijvoorbeeld een ziekenhuisontwerp zal namelijk andere kennis vereisen dan de onderbouwing voor het ontwerp van een schouwburg. Vanuit gedrag matig oogpunt vormen vooral de neurowetenschappen, de omgevingspsychologie en evolutionaire biologie stelselmatig kennis aan om ontwerpen te optimaliseren. Het is daarbij niet duidelijk waaraan kennis moet voldoen om bruikbaar te kunnen zijn in een ontwerp. Zolang bestaande wetenschap ingrediënten aangeeft voor een betere ontwerp oplossing kan het worden gezien als bruikbaar – het kan dan namelijk leiden tot een geinformeerd ontwerp. Dit hangt wel af van de kwaliteiten van de ontwerper.

Belangrijk is ook dat de kennis betrouwbaar is. Maar wat betrouwbare kennis is blijkt in de praktijk lastig te definiëren. Bij projecten die we uitvoeren bij Omgevingspsycholoog nemen we als kader dat kennis in ieder geval toetsbaar moet zijn om het laten gelden als betrouwbare kennis. Als kennis namelijk niet toetsbaar is, kan iedereen de waarheid claimen zonder dat anderen in staat zijn dit te bevestigen of te weerleggen.

Toegepast in de zorgomgeving

Dat heeft te maken met ontwikkelingen in de zorg in westerse landen. De laatste decennia is er een verandering zichtbaar in de afnemers van de zorg. Patiënten worden kritischer, eisen meer service en hebben ook vaak meer te besteden. Met het langzaam openen van de zorgmarkt spelen ziekenhuizen hier op in door de omgeving vriendelijker te maken zodat patiënten zich sneller thuis voelen. Het opzetten van geboortehotels is hier een voorbeeld van.

Daarnaast komt er meer aandacht voor de kwaliteit van ziekenhuizen. We zijn de afgelopen jaren opgeschrikt door resistente ziekenhuis bacteriën, medische fouten tijdens en na operaties, verkeerd en teveel toedienen van medicijnen en kruisinfecties. Dit plaatst de aandacht van de bevolking en de overheid op het functioneren van ziekenhuizen – en de architecturale kwaliteit van de zorgomgeving ontkomt hier niet aan.

Een andere trend is de oplopende kosten voor onze zorg in Nederland. We zoeken manieren om de kosten van de zorg te verlagen, zonder kwaliteit te moeten opofferen. Investeren in een beter ziekenhuis klimaat werkt door een sneller herstel van de patiënt en verminderde kans op complicaties. Daarnaast kunnen ziekenhuizen niet meer steunen op ongelimiteerde financiering: Als een ziekenhuis het niet lukt om goede specialisten te vinden, de steun van verzekeraars te houden en patiënten te verleiden om juist bij hun te verblijven, dan kan zij failliet gaan.

Wat de zorgomgeving ook geschikt maakt voor Evidence Based Design is het feit dat de geneeskunde zelf vooruitgang boekt met een vergelijkbare methode. Deze methode heet Evidence Based Medicine. Dit is de praktijk van onderzoek doen door middel van experimenten. Het testen van een nieuw medicijn vindt bijvoorbeeld plaats door middel van een manipulatie groep en een controle groep. Een groep kandidaten (de manipulatiegroep) neemt het medicijn tot zich en de andere groep kandidaten (de controlegroep) een placebo. Vervolgens wordt systematisch bekeken of veranderingen bij de kandidaten het gevolg zijn van verschil in inname of toeval. Deze manier van werken vormt de basis van de moderne geneeskunde. Voor ontwerpkeuzes op basis van een vergelijkbaar systeem is de medische sector vermoedelijk ook sneller ontvankelijk. Dit kan komen doordat medici vaak meer open staan voor wetenschappelijk onderbouwde feiten en theorieën.

Er is de laatste jaren een substroom in de ziekenhuisarchitectuur gekomen die wordt aangeduid als de healing environment. Een healing environment is een omgeving die ziekteherstel bevordert. Kenmerkend is bijvoorbeeld veel daglicht en een stille, vriendelijke omgeving die aanwezige stress wegneemt bij de patiënt. De healing environment is populair bij de ontwikkeling van nieuwe ziekenhuizen. Deze ontwikkeling is ingebed in Evidence Based Design.

Hoe werkt Evidence Based Design?

Het is belangrijk dat Evidence Based Design toegepast wordt in alle stages van ontwerpen. Achteraf proberen een ontwerp te rechtvaardigen door middel van resultaten uit onderzoek is niet Evidence Based Design. Het is belangrijk dat helemaal in het begin bij de ontwikkeling van het concept en het opstellen van het programma van eisen al gekeken wordt naar hoe kennis een bijdrage kan leveren. Vaak is het namelijk door tijd of geld gebrek niet meer mogelijk om na het initiële concept grote veranderingen te maken, terwijl deze veranderingen wel aangeleverd worden uit de theorie.

Dit betekent dat Evidence Based Design moet worden opgevat als een teamprestatie. De architect kan samenwerken met experts op verschillende deelgebieden en de opdrachtgever kan aangeven dat hij (wetenschappelijke) argumenten wenst te zien voor een bepaald ontwerpkeuze. In plaats van het bekijken van gebouwen als utiliteiten met een bepaald prijskaartje, kunnen gebouwen worden gezien als objecten waarvoor een strategische investering grote winsten kan opleveren in de toekomst (Zimring et all 2008). Die winsten kunnen financieel zijn, maar ook bijvoorbeeld verhoogd welzijn van mensen.

In het algemeen komen de volgende stappen voor bij Evidence Based Design.

1. Het bepalen van de Evidence Based doelen en onderwerpen.
2. Bronnen vinden met relevante kennis.
3. Kritisch interpreteren van de kennis op inhoud en bruikbaarheid.
4. Creëren van concepten op basis van de kennis.
5. Ontwikkelen van een hypothese voor de verwachte uitwerking van het concept.
6. Verkrijgen van een basis rating voor huidige prestatie van een gebouw (indien mogelijk).
7. Beheren en implementeren van het ontwerp en de constructie.
8. Meten van post-occupancy performance en toetsen van de hypothese.

Zoals kan worden gezien lijken de stappen veel op de stappen die moeten worden gevolg bij het opzetten van wetenschappelijke experimenten. De reden waarom het belangrijk is een hypothese te vormen en deze later te toetsen is omdat op deze manier het mogelijk is te leren van ontwerpen uit het verleden. Architectuur krijgt op deze manier de mogelijkheid om zich te evolueren op basis van vorige ontwerpen. De ontwerpoplossing hoeft zo niet elke keer opnieuw te worden uitgevonden.

Winsten van Evidence Based Design

Er zijn bewijzen dat ziekenhuizen ontworpen volgens het principe van Evidence Based Design veel geld kunnen opleveren op de langere termijn. Besparingen door vermindering op patiënten verplaatsingen, kruisinfecties, klachten en verloop onder personeel kunnen oplopen tot over de anderhalf miljoen per jaar (Nelson, 2006, Rollins, 2004). Andere metingen zijn moeilijk in geld uit te drukken maar laten wel een stijging zien in patiënten tevredenheid en het niveau van werkelijke en ervaren veiligheid voor patiënten en personeel.

Evidence Based Design & ontwerpvrijheid

Ik ben van mening dat Evidence Based Design niet een bedreiging is voor de (artistiekste) vrijheid van de architect. Kennis uit de wetenschap en de praktijk gaat namelijk zelden over een gebouw als geheel. Ook is het is nog altijd de taak voor de architect om uit verschillende domeinen een geheel te creëren. In hoe aan dit geheel vorm moet worden gegeven, hierin blijft de architect nog altijd de visie-bepaler. Waarin de architect denk ik wel minder vrijheid krijgt is in de invulling van de details van de ruimte. Kennis zal bijvoorbeeld sneller voorschrijven dat een gebouw makkelijker te navigeren is met scherpe hoeken dan met afgeronde hoeken, ondanks dat de architect een organisch ontwerp als ideaal heeft, of dat een brandwonden afdeling liever niet wordt beschildert met vrolijke oranje-rode kleur.

Ziekenhuizen zijn en blijven altijd utiliteitsgebouwen, gebouwen met een specifiek doel en taak. Het zo goed mogelijk ondersteunen van dit doel en deze taak zou de hoogste prioriteit moeten hebben bij alle betrokkenen bij een nieuwe (ziekenhuis)gebouw, niet bijvoorbeeld het creëren van een eigen stijl of het benadrukken van een eigen ego. Dit vraagt focus op wat werkt en wat niet. Deze kennis voor wat werkt en wat niet komt meer en meer voorhanden. Ik denk dat het onverstandig is om potentieel te laten liggen.

Meer weten?

Meer weten over toepassing van evidence based design bij een ontwerp? Maak een afspraak bij Omgevingspsycholoog. De omgevingspsychologen en architecten die daar integraal samenwerken aan opgaven kunnen u adviseren over de mogelijkheden voor uw project.

Bronnen:

• Het merendeel van deze inhoud is gebaseerd op de gids ‘EPAC study guide 1: an introduction to Evidence-Based Design’. De gids is gratis te downloaden (na registratie) vanaf de website van de Evidence-Based Design Accreditation and Certification program, van het Center for Health Design. In de gids wordt er uitgebreid stilgestaan wat Evidence Based Design is en wat het voor de ons kan betekenen.
• Nelson, R. (2006). Designing to heal: A new trend in evidence-based, nurse-friendly hospital design. American Journal of Nursing, 106 (11), 25-27.
• Rollins, J.A. (2004). Evidence-based hospital design improves health care out-comes for patients, families and staff. Pediatric Nursing, 30(4), 338.
• Zimring, C.M., Augenbroe, G., Malone, E.B. & Sadler, B. (2008). Implementing healthcare excellence: The vital role of the CEO in evidence-based design. Healthcare Environments Research & Design Journal, 1(3), 7-8.