Wat betekent een healing environment?

Letterlijk vertaald betekent healing environment een genezende of herstellende omgeving. Een omgeving waar de lichamelijke of mentale gezondheid van mensen beter van wordt. Als je zo doorredeneert, dan is iedere omgeving waarin patiënten door toedoen van de omgeving genezen of herstellen, een healing environment.

Toch is niet iedere omgeving die aan dit criterium voldoet een healing environment. Het is een beetje een definitie kwestie. Als je doel is om zoveel mogelijk mensen te genezen, maakt het onderscheid natuurlijk niet zoveel uit. Wel kan het onderscheid je helpen om de uitspraken die gedaan worden over healing environments beter op waarde te schatten, je weet beter waar je het over hebt.

Healing vs. healthy environment

Een healing environment richt zich op de psychologische aspecten van ziek zijn, bijvoorbeeld hoeveel stress of angst iemand ervaart of iemands welzijn. Een healthy environment richt zich vooral op het echt voorkómen van ziek worden. Bijvoorbeeld doordat artsen worden gestimuleerd om hun handen beter te wassen, zodat de kans op besmetting kleiner wordt (Van den Berg, 2005).

Hoe werkt een healing environment?

De werking van de healing environment wordt vaak als volgt uitgelegd. Door de fysieke omgeving van een zorginstelling aan de hand van evidence based design in te richten, wordt voor patiënten, familie en personeel het welzijn bevorderd en stress verminderd. Het verminderen van stress zorgt er vervolgens voor dat patiënten hierdoor minder verdoving en medicijnen gebruiken en dat patiënten sneller herstellen.

Hoe kunnen we een healing environment maken?

De focus van healing environments ligt op het gebruik van natuurlijke elementen; natuur, daglicht, frisse lucht en stilte. Ook wordt er vaak gesproken over de positieve effecten van het gebruik van specifieke kleuren in healing environments, maar daar is tot op heden geen hard wetenschappelijk bewijs voor.

Verder wordt er vaak ook gekeken naar wachtbeleving van patiënten, waarbij het wachten (wat veel voorkomt in zorginstellingen) zo aangenaam mogelijk wordt gemaakt. Hierbij wordt gebruik gemaakt van de eerder genoemde natuurlijke elementen en de vraag hoe je mensen meer ‘controle’ en privacy kunt geven.

Agnes van den Berg (2005) heeft in een review, gekeken of deze 4 natuurlijke elementen ook echt een impact hebben op onze (psychologische) gezondheid. Hieronder een aantal belangrijke onderwerpen uit haar onderzoek.

Effect van natuur op gezondheid

Veel studies hebben aangetoond dat er een relatie bestaat tussen het zien van natuur (bijvoorbeeld planten) en een verbetering van gezondheid. Dit zie je terug in het verminderen van, en omgaan met stress. Ook lijkt er een duidelijke relatie te bestaan tussen het zien van natuur en de ervaren pijn van patiënten wat kan resulteren in bijvoorbeeld het gebruik minder pijnstillers. De verklaring voor deze effecten is dat natuur ons de onbewuste boodschap geeft dat we mogen ontspannen (zogenaamde restoratieve effecten).

Overigens is echte natuur niet strikt noodzakelijk voor een positief effect op de (psychische) gezondheid. Een afbeelding van natuur of ‘echt lijkende’ nepplanten hebben een (soort)gelijk effect als gewone planten (Van den Berg & Winsum-Westra, 2006).

Onderzoek naar healing gardens, tuinen waar patiënten tijdens hun verblijf in de zorginstelling gebruik van kunnen maken, wijzen op een positief effect op de gezondheid. Willen we hier echter iets zinnigs over kunnen zeggen moet er nog meer onderzoek gedaan worden. Wel is er veel onderzoek gedaan naar een relatie van planten in zorginstellingen op gezondheid, maar het bewijs hiervoor is zwak.

Belangrijke kanttekening bij studies naar het effect van natuur op gezondheid is dat deze vaak de ervaren of fysiologische stress meten. Hoewel stress bij sommige ziektes een belangrijke rol speelt, zou het concept healing environments aan kracht winnen als ook wordt aangetoond dat healing environments direct helpen in het bestrijden en genezen van ziektes.

Effect van daglicht op gezondheid

Veel mensen vinden daglicht, licht afkomstig van de zon, fijner dan elektrisch licht. We geloven massaal graag dat daglicht een positief effect heeft op onze gezondheid. Daglicht in zorginstellingen lijkt onze gezondheid positief te beïnvloeden. Dit zien we terug in een kortere ligduur, medicijn gebruik en verminderde depressie. Echter, doordat er in aantal studies geen duidelijk onderscheid wordt gemaakt tussen daglicht en wat er te zien is in het uitzicht, moet er meer onderzoek gedaan worden om hier meer inzicht in te krijgen.

Er lijkt echter geen relatie te bestaan tussen full-spectrumlampen (ook wel daglichtlampen) en onze gezondheid. Ook is er getest of deze veronderstelde relatie wellicht komt door ons geloof in full spectrum licht, maar ook hier is geen bewijs voor gevonden. Je kunt je afvragen of niet kunnen vinden van een relatie komt doordat daglichtlampen niet werken, of doordat we het effect van full-spectrumlampen nog niet goed snappen en daardoor geen goed onderzoek uitvoeren.

Effect van frisse lucht op gezondheid

Er is sterk bewijs dat in huizen, scholen en kantoren de aanvoer van frisse lucht via een ventilatie systeem in relatie staat met het verminderen van sick-building-syndroom klachten, astma en ziekteverzuim. Bovendien is er in gebouwen met een airconditioning systeem (een systeem waarbij de lucht wordt gecirculeerd) een grotere kans op sick-building-syndroom klachten, in vergelijking met gebouwen waar de lucht op een natuurlijke of mechanische manier wordt ververst.

Effect van stilte op gezondheid

Akoestiek, of eigenlijk het tegengaan van geluidsoverlast, is vaak een ondergeschoven kindje in het ontwerp van gebouwen. Helemaal in ziekenhuizen omdat er daar ook nog eens een grote diversiteit aan mensen, apparaten en handelingen bij elkaar staan. Dat terwijl studies aantonen dat lawaai een negatief effect heeft op patiënten en personeel. Lawaai wordt in verband gebracht met een toegenomen behoefte aan zuurstof bij pasgeborenen, een verstoring van het slaappatroon van kinderen en volwassenen en een verhoogd stress niveau.

Er zijn helaas echter weinig studies die direct het verband tussen lawaai en gezondheid in de zorg meten. Bovendien is er weinig onderzoek gedaan naar de gezondheidseffecten van specifieke onderdelen in een omgeving die bijdragen aan stilte en lawaai, zoals geluiddempende materialen en oppervlaktes. Ook hier is er meer onderzoek nodig om deze relatie beter te kunnen begrijpen.

Effect van een healing environment op gezondheid

Hoewel er voor meerder gebieden een duidelijke vraag is naar meer onderzoek, kunnen er op grond van het huidige onderzoek het één en ander geconcludeerd worden. Agnes van den Berg (2005) stelt dat:

• Er gedegen bewijs is dat het ventileren van frisse lucht in relatie staat tot een verbeterde gezondheid, zowel door patiënten zelf aangegeven als door artsen gediagnosticeerd.
• Er voldoende bewijs is dat het uitzicht op natuur stress en pijn kan verminderen.
• Er zwak bewijs is dat de aanwezigheid van planten in zorginstellingen in relatie staat tot het verbeteren van patiënten hun stemming en het verminderen van fysieke klachten.
• Er zwak en tegenstrijdig bewijs is voor een positief effect van daglicht in gebouwen op onze gezondheid.
• Er een beetje bewijs is de positieve invloed van stilte in gebouwen op gezondheid.
• Er een gebrek aan bewijs is voor een eventueel positief effect van healing gardens.

Conclusie

Zoals bij heel veel onderzoek is de conclusie ook hier dat we nog meer moeten onderzoeken om het effect van de fysieke omgeving op onze gezondheid beter te begrijpen. Bouwplannen voor vandaag kunnen daar echter niet op wachten. Gebaseerd op wat we nu weten, kunnen we met enige zekerheid zeggen dat het effect van (zicht op) natuur en frisse lucht op onze gezondheid is aangetoond. Er zijn goede aanwijzingen dat een goede akoestiek en natuurlijk daglicht ook bijdragen aan een betere gezondheid, maar hier zal in de toekomst meer over blijken.