Waarom willen we schoolomgevingen autovrij?

Een autovrije omgeving draagt bij aan het voorkomen van stress bij kinderen (en ouders). Hierdoor durven kinderen op jonge leeftijd lopend en fietsend naar school en bewegen ze vrij rond in de directe schoolomgeving. Hierdoor kunnen kinderen spelen en leren zelfstandig te bewegen in de openbare ruimte. Daarnaast is lopen en fietsen naar school gezonder voor kinderen dan gebracht worden met de auto. Tot slot draagt het voorkomen van stress bij kinderen aan een prettige start en einde van de schooldag.

Aan- en afrijdende auto’s en kriskras geparkeerde auto’s dragen niet bij aan deze situatie. Veilig Verkeer Nederland is duidelijk over de gewenste situatie: “De schoolomgeving moet een veilige plek zijn voor kinderen. … De directe schoolomgeving is bij voorkeur autovrij, en anders autoluw. Vooral rond de tijden dat de school begint en uitgaat moet dit worden nagestreefd.”

Klinkt logisch, niet? Helaas blijkt dit lastig te realiseren: bij veel scholen is de directe schoolomgeving onveilig.

Toevallig zit ons kantoor tegenover een school waar het aan het begin en einde van iedere schooldag weer raak is. Een chaos aan toeterende auto’s, waarin ouders proberen zo snel mogelijk hun kind in de auto te krijgen (wat zelden lukt). Het zette ons aan het denken: dit moet toch anders kunnen? Hieronder een paar gedachten over hoe wij een dergelijke situatie zouden aanpakken.

Hoe maak je de schoolomgeving autovrij?

Hieronder beschrijf ik een aantal stappen die we moeten doorlopen om er voor te zorgen dat we oplossingen creëren die daadwerkelijk bijdragen aan een autovrije schoolomgeving.

Wie hebben er invloed op de oplossing?

We moeten de stakeholders betrekken in het proces van het ontwikkelen van een oplossing. Dit zijn alle mensen en partijen die op een bepaalde manier van invloed kunnen zijn op de oplossing. Sommige stakeholders bezitten kennis over de lokale omstandigheden en kunnen zo bijdragen aan het ontwikkelen van de oplossing. Sommige stakeholders bezitten beslismacht over geld of het veranderen van omgeving of regels. En sommige stakeholders voeren de uiteindelijk oplossing uit en beïnvloeden daarmee het succes van het project.

Daarom is het belangrijk om de stakeholders te identificeren en hun belangen in kaart te brengen. Het niet betrekken van één of meerdere stakeholders in het proces, vergroot de kans dat we lokale kennis over het hoofd zien, geld of veranderingen niet beschikbaar zijn of dat de bereidheid om de oplossing uit te voeren laag is.

Een belangrijk inzicht van de CROW-KpVV factsheet (zie opmerking hieronder) is dat er weinig mis is met de objectieve veiligheid. Het gaat veelal om een gevoel van onveiligheid (bij kinderen). Het is belangrijk om dit te erkennen. De kans op gedragsverandering bij ouders lijkt groter als vervolgens wordt gefocust op de voordelen van het te voet of te fiets brengen van de kinderen: het is gezonder, het is beter voor de concentratie van het kind, het zorgt voor minder stress en veel ouders vinden het fijn om langer bij hun kind te zijn.

Welk probleem willen we oplossen?

Samen met de stakeholders moeten we bepalen welk probleem we willen oplossen. Accepteren we de huidige situatie van veel auto’s in de directe schoolomgeving en proberen we die zo veilig mogelijk te laten voelen? Willen we het aantal auto’s rondom de school verminderen? Of weren we alle auto’s uit de schoolomgeving en maken we de schoolomgeving autovrij? Ook is het verstandig om een duidelijk onderscheid te maken in welke veiligheid we willen oplossen (lees meer over dit thema in de blog ‘veiligheid, over welke vorm hebben we het?‘)

De keuze voor oplossingen om de schoolomgeving aan te passen is afhankelijk van het antwoord op de vraag welk probleem we willen oplossen. Klaar-overs zijn wellicht een oplossing om de huidige situatie objectief veiliger te maken, een wandelende schoolbus kan helpen bij het verminderen van het aantal auto’s rondom de school en het afsluiten van straten kan een middel zijn om alle auto’s uit de schoolomgeving te weren.

Het is belangrijk om het doel van het proces duidelijk vast te stellen en te communiceren met de stakeholders. Dit betekent niet dat alle stakeholders het 100% eens hoeven te zijn met het gestelde doel (dit is waarschijnlijk ook niet haalbaar). Het gaat er om dat alle stakeholders zich bewust zijn van het gestelde doel, waardoor deze betere verwachtingen hebben wat de kans op acceptatie van de oplossing doet toenemen.

In de meeste gevallen zullen scholen en gemeenten niet alle auto’s willen weren. Sommige ouders moeten nu eenmaal hun kind met de auto ophalen. Een (forse) vermindering van het aantal auto’s rondom school is daarom een realistisch wenselijk scenario voor veel scholen, waar ik in het vervolg van deze blog van uit ga.

Waarom brengen ouders hun kind met de auto naar school?

We moeten inzicht krijgen in de beweegredenen van ouders om hun kind met de auto af te zetten. Alleen als we inzicht hebben in de psychologische motieven van het gedrag van ouders, kunnen we gericht oplossingen ontwikkelen om hen te motiveren minder vaak met de auto naar school te komen.

De beweegredenen van ouders zullen per school verschillen. Afhankelijk van bijvoorbeeld het type bewoners van een wijk, de locatie van de school in de wijk of de lokale verkeersregels die gelden rondom de school, sluiten oplossingen beter of slechter aan op de lokale situatie.

Er zijn een aantal manieren om inzichten te verzamelen in de motieven van het gedrag van ouders. Een logische eerste stap is het afnemen van een enquête waarin we de ouders vragen naar hun motieven voor hun vervoerskeuze kan ons hierbij helpen. Een nadeel hiervan is dat ouders niet altijd meewerken, sociaal wenselijk kunnen antwoorden of geen goed inzicht hebben in hun eigen (soms onbewuste) gedrag.

Daarom helpt het vaak om het gedrag en de inrichting van de fysieke ruimte te observeren. Hiermee krijg je een inzicht in het daadwerkelijke gedrag van ouders in schoolomgeving. Door deze informatie te koppelen aan literatuuronderzoek en de uitkomsten van de enquête, kunnen motieven voor gedrag worden afgeleid.

Bij motieven van ouders voor het naar school brengen van kinderen met de auto kun je denken aan:

• Lange afstand van huis tot school.
• Ouder rijdt direct door naar werk (op grote afstand).
• Geen alternatieve vervoersmiddelen beschikbaar.
• Geen mogelijkheid om kind naar school te laten brengen.
• Gewoonte gedrag, ik neem nou eenmaal altijd de auto.
• Autorijden wordt aangemoedigd ten opzichte van fietsen of lopen.

Welke oplossingen dragen bij aan een autoluwe schoolomgeving?

Hieronder heb ik een aantal oplossingen verzameld die ik door de jaren heen ben tegengekomen. Ze zijn gesorteerd naar twee doelen: de schoolsituatie aanpassen om een chaotische situatie te voorkomen, waarbij wordt geaccepteerd dat er auto’s in de directe schoolomgeving zijn en het verminderen of weren van auto’s in de schoolomgeving.

Voorkomen chaotische situatie rondom de schoolomgeving

Meerdere in- en uitgangen

Groepen kinderen (en daarmee ook de wachtende ouders) kunnen gescheiden worden ze door verschillende in- en uitgangen naar binnen en buiten te laten gaan. Hiermee worden opstoppingen en daarmee drukke situaties vermeden. Door de oudere van de jongere kinderen te scheiden, wordt ook een rustigere situatie gecreërd voor jongere kinderen.

Deze oplossing kan gecombineerd worden met verschillende in- en uitga tijden voor jongere en oudere leerlingen. Hierdoor komen en verlaten deze groepen de school via verschillende uitgangen op verschillende tijden.

Veilige schooluitgang

Kinderen rennen vaak in al hun enthousiasme na een lange dag school hard naar buiten. Fysieke obstakels zoals een hek langs de straat belemmeren hen om daarbij direct de straat op te rennen. Hierdoor ontstaat voor kinderen een objectief veiliger situatie.

Parkeerplek voor schoolbusjes

Bij sommige scholen komen er schoolbusjes die kinderen naar een naschoolse opvang brengen of van en naar huis. Deze busjes zijn voor een gedeelte van de kinderen een belangrijke bestemming. Een vaste parkeerplek voor deze busjes, met een directe verbinding vanaf het schoolplein helpt kinderen om op een prettige manier naar de schoolbusjes te komen.

Flexibele haal & brengstrook voor auto’s

Een deel van de ouders parkeert de auto op de stoep, straat of het schoolplein om te wachten op hun kinderen. Vaak ontbreekt het aan voldoende parkeerruimte rondom de school om alle auto’s te kunnen parkeren. Hierdoor ontstaat gemakkelijk een chaotische situatie waarin auto’s op plekken staan geparkeerd die daar niet voor bestemd zijn. Dit leidt al snel tot een verkeersopstopping, waar kinderen tussendoor hun weg moeten vinden.

Een flexibele haal- en brengstrook kan tijdelijk ruimte bieden aan de grote hoeveelheid toegestroomde auto’s. De strook kan (deels) aangebracht worden op het schoolplein, waarbij auto’s alleen toegang hebben tot deze strook rond de aanvang- en sluitingstijd van de school. Deze oplossing maakt efficiënt gebruik van de beperkte ruimte en draagt bij aan het creëren van een overzichtelijke en rustige situatie bij het naar school brengen en afhalen van kinderen.

Oversteekplaatsen objectief veiliger maken

Een straat oversteken is voor kinderen een potentieel gevaarlijke en onveilige activiteit. Oversteekplaatsen kunnen veiliger gemaakt worden door:

• klaar-overs in te zetten die het verkeer laten stoppen en kinderen begeleiden bij het oversteken,
• een zebrapad aan te leggen op de oversteekplaats,
• de oversteekplaats te verhogen ten op zichtte van de rijbaan en
• het uitzicht vanaf de stoep op de oversteekplaats zo groot mogelijk te maken.

Aanpassen rijrichting (eenrichtingsverkeer)

Eenrichtingsverkeer in de schoolomgeving kan het overzicht van de verkeerssituatie vergroten omdat het autoverkeer in een dergelijke situatie slechts van één kant komt. Hierdoor komt het verkeer uit één richting en gebeuren er minder onverwachte dingen, dit kan helpen de situatie veiliger te laten voelen voor kinderen.

Inrichting woonerf

De inrichting van de straat als een woonerf communiceert aan automobilisten de impliciete norm dat auto’s te gast zijn. Hiermee worden bijbehorend gedrag geactiveerd, zoals opletten op spelende kinderen, zacht rijden en het voorlaten van fietsers en voetgangers.

Gedragszones markeren

Een gemarkeerde zone voor het schoolplein waar ouders wel en niet mogen wachten creëert een overzichtelijke situatie waarin kinderen op een zo ontspannen mogelijke manier de school kunnen betreden en verlaten.

Ouders hebben de neiging om het schoolplein op te lopen. Hierdoor ontstaat een voor kinderen en ouders onoverzichtelijke situatie. Bovendien wordt de doorgang van de vaak kleine opening in het hek versperd. Hierdoor kan een stressvolle situatie ontstaan door de ervaring van crowding, het niet kunnen vinden van ouders, het niet goed kunnen overzien van de verkeerssituatie en de interactie tussen deze verschillende oorzaken.

De introductie van zo’n zone en bijbehorende gedragsregels vraagt soms om coaching van ouders. Niet iedere ouder ziet de markering, snapt de bedoeling ervan of accepteert de nieuwe gedragsregels.

Coachen gewenst gedrag

Als ouders ‘asociaal’ rijgedrag vertonen, kan het helpen om hen ook te coachen in hun rijgedrag. Een beroemd voorbeeld van deze aanpak komt uit Bogota; de stad had te kampen met grote verkeerschaos. De nieuwe burgemeester koos ervoor om naast fysieke veranderingen ook automobilisten te coachen in hun rijgedrag. Hij introduceerde een systeem waarbij mensen elkaar konden ‘straffen’ en ‘belonen’ voor goed gedrag met rode, gele en groene kaarten. Deze aanpak werd kracht bijgezet door de inzet van mimespelers die automobilisten wezen op hun rijgedrag, waardoor automobilisten netter gingen rijden.

Verminderen/weren van auto’s in schoolomgeving

Loopbus

Een loopbus is groep kinderen die samen met één of meerdere ouders van en naar school loopt. De loopbus loopt een vaste route langs verschillende ‘haltes’ (die met een haltebordje kunnen worden aangegeven) waar kinderen kunnen in- of uitstappen.

Met de schoolbus-oplossing kunnen één of twee ouders een groep van wel 15 tot 20 kinderen naar school brengen. De overige ouders hoeven die dag hun kinderen niet naar school te brengen. Zo hoeven er minder ouders naar de school te komen en door deze oplossing komen er als vanzelf dan ook minder auto’s in de schoolomgeving.

Tijdelijk afsluiten van wegen (doodlopende straat)

Het (tijdelijk) afsluiten van wegen maakt het onaantrekkelijk voor ouders om hun kinderen met de auto te brengen of op te halen. Door wegen rondom scholen (tijdelijk) af te sluiten ontstaan er doodlopende straten. Hierdoor worden ouders gemotiveerd om minder de auto te nemen of de auto op grotere afstand van de school te parkeren. Hierdoor neemt het aantal auto’s in de directe omgeving af.

Faciliteiten voor fietsers en voetgangers

Faciliteiten voor fietsers en voetgangers maken het voor ouders aantrekkelijker om kinderen met de fiets of te voet naar school te brengen of halen. Denk bij faciliteiten aan een gemakkelijk toegankelijke fietsenstalling waar ouders hun fiets droog kunnen stallen of een plaats waar fietsers en voetgangers beschut zijn tegen regen en of wind. Plaats deze faciliteiten op locaties waar zij niet kruisen met de dominante voetgangersstromen.

Maatwerk

Van alle bovengenoemde interventies kan ik beargumenteren dat ze kunnen bijdragen aan een minder chaotische en autovrije schoolomgeving voor kinderen. Dat wil niet zeggen dat ze per definitie in iedere situatie werken. Zoals eerder aangegeven hangt dit af van de lokale situatie. Voor een zo groot mogelijke kans op slagen van de oplossingen is het daarom belangrijk om een goed inzicht te hebben in de context van het probleem. Hierdoor kan een maatwerkoplossing worden ontwikkeld die inspeelt op de lokale situatie.

We zijn erg benieuwd naar jouw ervaringen. Woon jij in de buurt van een school met veel auto’s? Breng je jouw kinderen naar een autoluwe school? Of werk je op een school waar jullie dit soort problemen hebben aangepakt? Laat een berichtje achter!

Het is voor ons en de andere lezers erg interessant om te horen wat jullie ervaringen zijn met dit soort vraagstukken.