Voorbeeld Stationsplein Enschede

Neem het Stationsplein in Enschede. Fietsers mogen hun fiets niet parkeren op het Stationsplein. Dit heeft de gemeente, vermoed ik, gedaan om het plein begaanbaar te houden. Het idee is daarbij dat de fietsers doorfietsen naar de fietsenstalling aan de westzijde, bij het busplatform, van het station. In theorie een mooie oplossing. Maar dat gebeurt in de praktijk maar deels. Waarom?

Fietsers plaatsen hun fiets het liefst zo dicht mogelijk bij de ingang. Maar waarom doen ze dat?

De meest voor de hand liggende antwoord is dat de alternatieven slecht bereikbaar zijn en extra tijd kosten. Dit is, inderdaad, waar. Er is ook nog een andere reden.

Verminderen van verschil methode

Mensen redeneren vaak vanuit de ‘verminderen van verschil methode’ (difference reduction method). Als je een probleem probeert op te lossen, probeer je met iedere stap dichter bij het uiteindelijke doel te komen.

Brengt een stapje terug je dichter bij de oplossing?

Een stap terug zetten vinden we heel moeilijk, dit geeft het gevoel dat je weer verder weg van de oplossing komt. Dat terwijl een stap terug je soms dichter bij de oplossing brengt. Een mooi voorbeeld van dat we het moeilijk vinden om ‘een stapje terug te zetten’, is het missionaris kannibalen probleem.

Ik wil mijn fiets zo dicht mogelijk bij het station zetten

Je ziet de ‘verminderen van verschil methode’ ook terug in de situatie bij het station. Het ‘probleem’ van de mensen is dat ze bij de trein willen komen, waarbij ze hun fiets weg moeten zetten. De beste oplossing, volgens de ‘verminderen van verschil methode’, is je fiets te plaatsen ergens op de route tussen ‘daar waar jij je nu bevindt’ en het station. Daarbij plaats je de fiets liefst zo dicht mogelijk bij het station, want dit lost het probleem het snelste op.

Vervolgens wordt je geconfronteerd met een extra probleem: het is niet toegestaan je fiets naast de deur te zetten. Je kunt nu twee dingen doen:

1. Je rijdt door naar de fietsenstalling en plaatst daar je fiets.
2. Je plaatst je fiets ergens op de route tussen ‘daar waar jij je nu bevindt’ en het station.

Omfietsen om dichterbij te komen?

De eerste oplossing lijkt een stap terug: nadat je steeds dichterbij het station bent gekomen, moet jij je weer verwijderen van het station om in de fietsenstalling te komen. Dit hoeft helemaal geen probleem te zijn. Je fietst immers nog een stuk waardoor jij je veel sneller verplaatst dan als je zou lopen. Afhankelijk van de bereikbaarheid van de fietsenstalling, de afstand tussen de fietsenstalling en het station en hoeveel plek er in de fietsenstalling is, is dit rationeel gezien een goed idee (in de situatie van Enschede, kun je dit betwijfelen).

Mijn fiets op de route naar het station plaatsen!

De tweede oplossing lijkt een stuk aangenamer. Je blijft op de rechte route naar de oplossing van het probleem: zo snel mogelijk bij het station komen. Bovendien wordt dit gevoel gerechtvaardigd door het idee dat er in de fietsenstalling geen plek is en dat je ook nog moet lopen. Dat je dit stuk fiets en daardoor mogelijk tijdwinst hebt en dat het plaatsen van je fiets bij de andere fietsen aan de rand van het plein ook niet even gemakkelijk gaat, wordt dan even vergeten.

Fietsers plaatsen hun fiets op de route naar het station

Ongetwijfeld zullen er mensen zijn die hun fiets in de fietsenstalling plaatsen, die kiezen voor oplossing 1. Een ander deel van de fietsers zal voor oplossing 2 kiezen. Sommige fietsers plaatsen hun fiets pal naast het station, het merendeel plaatst zijn fiets op de dichtstbijzijnde plek (bij het station) waar het is toegestaan: op de grens van het Stationsplein.

Fietsers met haast

Bovendien kost het veel mentale energie om de ‘verminderen van verschil methode’ te overrulen. Als mensen haast hebben, ervaren ze een vorm van stress en is er minder mentale energie beschikbaar. Daardoor zullen mensen met haast – en die heb je nog wel eens bij stations – eerder geneigd zijn om hun fiets op de grens van het Stationsplein neerzetten (lees meer over voorbeelden van mentale uitputting).

Andere fietsen zorgen voor sociaal bewijs

Doordat er meer mensen hun fiets op die plek plaatsen, ontstaat er sociaal bewijs. Dit geeft nieuwe fietsers een reden of excuus (wat je wil) om hun fiets er ook bij te plaatsen. Anderen doen het ook, dus dan mag jij dat ook. Dit sociaal bewijs vergroot het effect dat mensen hun fiets aan de rand van het plein plaatsen.

Reguliere fietsenstalling lijkt slecht alternatief

En uiteraard, zoals gezegd, zorgt de (waargenomen) toegankelijkheid van de fietsenstallingen en het (waargenomen) tekort aan fietsenplekken er voor dat mensen worden gerechtvaardigd in hun keuze om hun fiets aan de rand van het Stationsplein te plaatsen.

Geïmproviseerde fietsenstalling

Het gevolg hiervan is dat er een geïmproviseerde fietsenstalling ontstaat. In dit specifieke geval in Enschede blokkeert deze de drukke looproute van station Enschede naar Saxion. Dit levert irritatie op bij wandelaars van en naar het station.

Oplossing voor geïmproviseerde fietsenstalling

De oplossingen zijn ‘simpel’. Ga uit van hoe mensen zich werkelijk gedragen: fietsers zetten hun fiets liefst op de route naar en zo dicht mogelijk bij het station. Zorg daarom voor een goede fietsenstalling aan de zuidkant van het stationsplein op een plek waar ze voor minder hinder zorgen. Neem ook de bezwaren bij de alternatieven weg: zorg er voor dat de fietsenstallingen aan de west- en oostkant van het station toegankelijk zijn.

Door mensen een aantrekkelijk alternatief voor de geïmproviseerde fietsenstalling te bieden, zullen ze minder geneigd zijn de fiets op de rand van het Stationsplein te zetten. Te gelijkertijd moet duidelijk zijn voor de fietsers waar ze wel en vooral niet hun fiets mogen plaatsen. Uiteraard moet dit gepaard gaan met handhaving; als er dan nog fietsen zijn die de doorgang versperren, moeten deze worden verplaatst. Niets werkt zo erg als regels die worden overtreden waarop standaard geen sanctie volgt (zie hierover ook the broken window theory).