Lang zitten, waar hebben we het precies over?

Bij lang zitten gaat het om de totale hoeveelheid die een persoon zit gedurende een dag. ‘Zitten’ is onafhankelijk van hoeveel iemand actief beweegt gedurende een dag. Het kan dus zo zijn dat iemand die veel sport ook langdurig zit.

De officiële term die wordt gebruikt in wetenschappelijke literatuur is sedentair gedrag. Dit zijn activiteiten met een laag energieverbruik (< 1,5 MET = metabolic equivalent units) in combinatie met een zittende of liggende houding (maar niet slapend). Voor het leesgemak heb ik het in dit artikel over langdurig zitten.

Is lang zitten ongezond?

Ja. Er is een sterke relatie gevonden tussen de hoeveelheid zitten en de kans op overlijden. Anders gezegd, lang zitten verhoogt de kans op vroegtijdig overlijden. Verschillende studies tonen een relatie tussen vroegtijdig overlijden en de duur van zitten voor de TV (Dunstan e.a., 2010), in de auto (Warren e.a., 2010) in de vrije tijd (Patel e.a., 2010) of de totale hoeveelheid zittijd (bijvoorbeeld Katzmarzyk e.a., 2009 of Van der Ploeg e.a., 2012).

In deze studies werd voor verschillende variabelen gecorrigeerd (zoals geslacht, leeftijd, opleidingsniveau, stedelijke/landelijke omgeving, BMI, roken en zelf gerapporteerde gezondheid en beperkingen). Door te corrigeren worden eventuele andere verklaringen voor het verschil ‘eruit gefilterd’. Het zou bijvoorbeeld kunnen dat mensen die langdurig zitten meer roken en door het roken een verhoogd risico op vroegtijdig overlijden lopen. Door te corrigeren voor roken, wordt een eventueel effect van roken op overlijden eruit gehaald.

Daarnaast zijn er aanwijzingen (lees: er is meer bewijs nodig) dat er een relatie bestaat tussen langdurig zitten en ziektes, bijvoorbeeld type 2 diabetes of hart- en vaatziekten (Proper e.a. 2011). Omdat er slechts een beperkt aantal studies is uitgevoerd en de methodologische kwaliteit hiervan soms te wensen overlaat (TNO, 2013), kunnen er hier (nog) geen harde uitspraken over gedaan worden.

Hoe groot is het effect van langdurig zitten?

Van der Ploeg e.a. (2012) deelden zittijd in 4 categorieën: 4 uur of minder, 4 tot minder dan 8 uur, 8 tot minder dan 11 uur en meer dan 11 uur (zie ook Figuur 1). Uit die data blijkt dat de kans op vroegtijdig overlijden met 11 % toeneemt per categorie. De exacte percentages verschillen per studie, maar andere studies vinden vergelijkbare trends.

Dit soort percentages zijn interessant, maar wat betekenen ze? Veerman e.a. (2011) onderzochten de relatie tussen TV kijken en een verminderde levensverwachting. De resultaten vergeleken ze vervolgens met onder andere roken. Gebaseerd op hun model, kan het effect van een leven lang roken (4 jaar kortere levensverwachting) worden gelijkgesteld aan 6 uur TV kijken per dag. Nu is TV kijken niet één op één te vergelijken met langdurig zitten (tijdens TV kijken eten mensen gemiddeld meer, het is niet duidelijk of dit ook voor andere zit-situaties geldt), maar het geeft wel een indicatie van het effect.

Compenseert lichamelijke activiteit voor langdurig zitten?

Het verhoogde risico van langdurig zitten is onafhankelijk van iemands lichamelijke activiteit. Iemand die veel sport en ook veel zit, loopt dus nog steeds een verhoogd risico. Dit is denk ik ook logisch; de meeste mensen besteden een relatief klein deel van hun tijd aan lichamelijke activiteit, het grootste deel doen ze andere dingen. Het zou naïef zijn om te denken dat deze andere dingen in dit grote deel van onze tijd geen effect hebben op onze gezondheid.

Neem iemand die 2x per week 1,5 uur sport en iedere werkdag 20 minuten heen en weer fietst naar zijn of haar werk. Dan is die persoon 380 minuten lichamelijk actief, maar dat laat nog 6340 minuten over waarin deze persoon niet lichamelijk actief is (uitgaande van 8 uur slaap per dag). Anders gezegd; deze persoon is ‘slechts’ 5% van de wakkere tijd lichamelijk actief.

Wel zou je kunnen zeggen dat de effecten van niet sporten en veel zitten, bij elkaar optellen. Onderzoek van Van der Ploeg e.a. (2012) laat zien dat mensen die weinig bewegen en vaak langdurig zitten, het hoogste risico lopen (zie figuur 1 hieronder).

Hoe lang zitten is ongezond?

Op deze vraag is nog geen goed antwoord. De staat van het huidige onderzoek laat nog niet toe om een norm te bepalen (bijvoorbeeld een maximum aan zitgedrag of een aanbevolen frequentie van afwisseling tussen staan en zitten). Er is een internationale richtlijn die stelt dat 4 tot 11 jarigen in de vrije tijd niet meer dan 2 uur mogen computeren en/of TV/DVD kijken (Trendrapport Bewegen & Gezondheid). Er is echter nog onvoldoende bewijs voor deze richtlijn.

Waarom is lang zitten ongezond?

Patel e.a. (2010) geven een aantal mogelijke verklaringen waarom langdurig zitten slecht is voor onze gezondheid:

1. Het kan zijn dat ‘de tijd die iemand zit’ een betere maat is voor ‘lichamelijke inactiviteit’ dan andere graadmeters. Als dit klopt, dan voorspelt de tijd dat iemand zit de gezondheidseffecten van lichamelijke inactiviteit beter dan andere graadmeters. Je zou dan kunnen zeggen dat we door zitgedrag te meten, beter in staat zijn om het werkelijke effect van lichamelijke inactiviteit te meten.
2. De tijd dat iemand zit is mogelijk gerelateerd aan ander ongezond gedrag. Echter, hiervoor wordt deels gecorrigeerd bij de statistische analyse door te controleren voor variabelen als roken (zie hierboven) en BMI (Body Mass Index). Daarnaast laten meerdere studies zien dat er geen samenhang bestaat tussen de hoeveelheid tijd die iemand zit en lichamelijk inactief is (lees: ongezond gedrag). Andere studies vonden een samenhang tussen zittijd en hoeveel voedsel iemand eet, dit zou een mogelijke verklaring kunnen bieden.
3. Langdurig zitten beïnvloedt mogelijk ons metabolisme en in het bijzonder specifieke biomarkers van obesitas, hart- en vaatziekte en andere chronische ziektes. Daarmee kan zitgedrag bepaalde aandoeningen en ziektes bevorderen en daarmee weer sterfelijkheid.

Hoeveel zitten we precies?

Mensen verschillen sterk in het gedrag dat ze vertonen, zo ook in zitgedrag. Twee studies naar de situatie in Nederland (Trendrapport Bewegen & Gezondheid en de Nationale Enquête Arbeidsomstandigheden 2013) bieden verschillende perspectieven op hoeveel mensen zitten en bewegen: per leeftijdsgroep en per beroepsgroep.

Uit  het Trendrapport bewegen & Gezondheid 2010-2011 blijkt dat pubers (12-17 jaar) de groep zijn met het hoogste risico op zitgedrag. Gemiddeld zitten en/of liggen ze 9 uur tijdens school- en werkdagen. Hieronder in Tabel 1 een overzicht van de verschillende leeftijdsgroepen.

De Nationale Enquête Arbeidsomstandigheden (2013) onderzochten hoeveel verschillende beroepsgroepen gemiddeld achter een scherm werken. Gemiddeld over alle beroepsgroepen werken we 3,77 uur per dag achter een beeldscherm. Als we dit getal specificeren per beroepsgroep blijkt dat mensen die werkzaam in het openbaar bestuur, financiële dienstverlening en informatie & communicatie de hoogste waarden laten zien (respectievelijk 5,42, 6,60 en 7,00 uur per dag). Zie hieronder Figuur 2 voor alle beroepsgroepen.

De tijd die medewerkers achter een scherm werken is niet één op één te vertalen naar zittijd, maar gegeven dat ik in Nederland nog maar weinig sta-werkplekken tegen kom, denk ik dat het een goede benadering is.

Daarnaast biedt de studie van Jans e.a. (2007) naar het zitgedrag van de werkende bevolking een interessante kijk hoe zittijd verdeeld is over de werktijd en niet-werktijd. Uit deze studie blijkt dat we op ons werk een substantieel deel van de totale zittijd zitten: gemiddeld over alle beroepsgroepen is dit 27%. Kijken we naar de beroepsgroepen die het meeste zitten, commerciële service, transport en ICT, is dit respectievelijk 35%, 36% en 38%.

Kortom: in Nederland zitten we nog al wat uren op een dag. Het aantal zituren verschilt per persoon, maar de gemiddelden zouden ons moeten aansporen om minder te zitten en meer actievere houdingen aan te nemen. Volgende week meer over de vraag hoe kunnen we er voor zorgen dat we minder zitten op kantoor?

Conclusie: is langdurig zitten het nieuwe roken?

Het hangt er vanaf wat er met die uitspraak bedoeld wordt. Als mensen bedoelen dat langdurig zitten net als roken schadelijk is voor de gezondheid, dan klopt de uitspraak. Als er bedoeld wordt dat langdurig zitten net zo schadelijk is als roken, dan denk ik dat er nog meer onderzoek gedaan moet worden om een dergelijk specifieke uitspraak te doen.