Waarom heten ze ‘olifantenpaadjes’?

Olifantenpaadjes zijn vernoemd naar het verschijnsel dat olifanten altijd de kortste route nemen, ongeacht of ze daarbij obstakels tegenkomen of niet. Door veelvuldig gebruik ontstaan er uiteindelijk uitgesleten paden, net als bij mensen.

Hoe ontstaan olifantenpaadjes?

De paadjes in de mensenwereld ontstaan op dezelfde manier als in de olifantenwereld: wij hebben de behoefte om zo kort mogelijke route van A naar B te nemen. Idealiter helpen de officiële, aangelegde wegen en paden hierbij. Soms echter, ervaren weggebruikers deze als niet-toereikend en is er een (veel) snellere route mogelijk. Grofweg zijn hiervoor twee redenen:

• Er staan obstakels tussen A en B die een snelle doorgang belemmeren, bijvoorbeeld hekjes, heggetjes of muurtjes.
• De officiële route leidt via een omweg van A naar B. Bijvoorbeeld omdat ze moeten aansluiten op een bestaand stratenpatroon (in het geval van een viaducten) of omdat ze om een ruimte heen leiden die niet bedoeld is voor verplaatsing (denk aan grasveldjes).

De olifantenpaadjes lopen vaak door een ruimte die door de ontwerpers niet bedoeld is om als weggebruiker overheen te reizen. Denk hierbij aan grasveldjes, beplanting of braakliggende grond. De samenstelling van de ondergrond maakt dat de routes kunnen uitslijten, waardoor de paadjes ontstaan.

Olifantenpaadjes werken als sociaal bewijs

Als de routes vaker worden gebruikt en uitslijten, versterkt dit het gebruik van het pad. Het fysiek zichtbare pad communiceert dan dat ‘anderen’ deze route gebruiken, waardoor mensen eerder geneigd zijn dit pad ook te gebruiken.

In psychologische termen; het uitgesleten pad is gedragsresidue. Het uitgesleten pad is een fysieke cue van gedrag en communiceert aan anderen hoe deze ruimte kunnen gebruiken. Daarmee functioneert het pad als sociaal bewijs.

Waarom zien olifantenpaadjes er uit zoals ze er uit zien?

Als je naar olifantenpaadjes kijkt, zijn er twee dingen die opvallen aan de vorm. Ten eerste is de route, bekeken vanuit een cartografisch perspectief, niet altijd de aller kortste route. Daarnaast bestaan de routes vaak uit kromme vormen, vooral aan het begin of einde van de paadjes. Er zijn hiervoor verschillende verklaringen.

Routes zijn niet altijd het kortst

Dat de route absoluut gezien niet de kortste route is, komt omdat de routes ontstaan vanuit het perspectief van de weggebruiker en niet vooraf ontworpen worden op de tekentafel. Dit betekent dat we moeten denken vanuit de weggebruiker. Wanneer zal deze de officiële route verlaten en kiezen voor een alternatieve route over, bijvoorbeeld, een grasveldje?

Dit gebeurt waarschijnlijk pas op het moment dat deze de eindbestemming van zijn route kan zien. Je gaat niet van je route afwijken als je de eindbestemming niet (goed) kunt zien. (Even voor de duidelijkheid: met eindbestemming bedoel ik niet de eindbestemming voor de hele reis, maar de eindbestemming van de route in de ruimte die de weggebruiker kan overzien.) Daardoor wijken olifantenpaadjes pas af van de officiële route, als dat bewuste eindpunt zichtbaar is.

Krommingen in olifantenpaadjes

Daarnaast vertoont de route krommingen, met name aan het begin en einde van de olifantenpaadjes. De meest logische verklaring die hiervoor wordt gegeven is dat weggebruikers het liefst zo prettig mogelijk lopen, fietsen of autorijden. Dit betekent dat ze zoveel mogelijk kunnen doorlopen. Haakse hoeken onderbreken juist onze beweging, we moeten dan even inhouden (als we lopen), afremmen (als we fietsen) of afremmen en steken (als we autorijden).

Een kromming, ten opzichte van een haakse hoek, zorgt ervoor dat de beweging zo gemakkelijk mogelijk kan worden voortgezet. Omdat weggebruikers zelf de olifantenpaadjes ‘maken’, zullen ze onbewust in hun beweging haakse hoeken proberen te vermijden. Als een olifantenpaadjes een officiële weg nadert, kan er een haakse hoek ontstaan. Door onze loopbeweging iets te krommen, wordt deze hoek zo klein mogelijk gehouden en daarmee de beweging zo min mogelijk onderbroken.

Hoe gaan beheerders om met olifantenpaadjes?

Ontwerpers en beheerders van de openbare ruimte kijken op verschillende manieren naar olifantenpaadjes. Sommige zien ze als een verrijking van de openbare ruimte of als noodzakelijke burgerlijke ongehoorzaamheid. Anderen zien het als iets wat niet hoort of een gevaar voor de (verkeers)veiligheid. Dit zien we dan ook terug in de verschillende manieren hoe er wordt gereageerd op de olifantenpaadjes.

Olifantenpaadjes blokkeren

Soms wordt geprobeerd om de olifantenpaadjes te blokkeren, met wisselende resultaten. De belangrijkste reden voor het mislukken van een poging om de paadjes te blokkeren is dat de olifantenpaadjes een duidelijke uiting zijn van een behoefte van weggebruikers (snel van A naar B komen). Ook al blokkeer je deze route, dan verdwijnt deze behoefte niet. Daarom zullen weggebruikers op zoek gaan naar een alternatieve route, om de route heen.

Daarnaast kunnen deze blokkades opgevat worden als ‘burgertje pesten’. Dit kan een bepaalde recalcitrantie bij weggebruikers oproepen; ze raken gemotiveerd om een alternatieve route te vinden.

Omdat weggebruikers de route veel vaker gebruiken dan dat een beheerder of ontwerper hierop kan toezien, zijn weggebruikers hier in het voordeel.

Olifantenpaadjes voor automobilisten zijn relatief gemakkelijk te blokkeren, omdat auto’s relatief veel ruimte nodig hebben. Paadjes voor fietsers en vooral voetgangers zijn moeilijker te blokkeren. Doordat zij flexibeler zijn, hebben zij meer opties om een alternatieve route te vinden.

Bestraten van olifantenpaadjes

Soms worden olifantenpaadjes gebruikt als inspiratie voor het ontwerp van nieuwe officiële paadjes. De behoefte van de weggebruiker om zich via de route van het olifantenpaadjes te bewegen, wordt als gegeven geaccepteerd. Deze behoefte wordt vervolgens ondersteund door de bestaande olifantenpaadjes te bestraten. Hierdoor hebben dit soort paadjes vaker dan bij ‘normaal’ ontwerp, gekromde vormen in plaats van de normale rechte lijnen.

Het verhaal gaat dat deze manier van bestraten ook gebruikt is op de campus van de Universiteit Twente (waar ik gestudeerd heb). Dit zou een verklaring kunnen bieden voor de wirwar aan fiets & wandelpaden die op sommige plekken op de campus aanwezig zijn. Sommige van deze paden waren ooit logisch, maar door het verplaatsen, toevoegen en verwijderen van functies en gebouwen, zijn sommige paden in onbruik geraakt. De huidige weggebruiker kan zich nu dan afvragen waar al die paadjes voor nodig zijn.

Ontwerpen voor gedrag

Soms wordt bij het ontwerpen van nieuwe routes op voorhand rekening gehouden met de behoefte van weggebruikers. Het doel is op die manier een omgeving te creëren die de weggebruiker zo goed mogelijk faciliteert in zijn of haar reisgedrag.

Een goed voorbeeld hiervoor is de route van Station Eindhoven naar de Technische Universiteit Eindhoven (TUe), zie afbeelding hierboven. De gebouwen die tussen het station en de universiteit in staan, zijn letterlijk om de route heen gebouwd. Bovendien helpt deze route weggebruikers in het vinden van de weg naar de TUe; deze is direct zichtbaar vanaf het station.

Een (experimentele) manier om dit te doen is het te ontwerpen terrein bewust even braak te laten liggen. Vervolgens wordt de omgeving getest door weggebruikers over het terrein heen te laten lopen. Er valt dan aan de sporen af te lezen hoe de weggebruiker idealiter over deze omgeving wenst te lopen. Deze informatie kan vervolgens gebruikt worden in het ontwerp.

Meer weten over olifantenpaadjes?

Bekijk dan ook eens deze mini-documentaire:

of ga naar olifantenpaadjes.nl.