In mijn blog van vorige week heb ik uitgelegd wat persoonlijke ruimte is en waardoor deze ontstaat. In deze blog een aantal voorbeelden van hoe wij persoonlijke ruimte in ons dagelijks leven terugzien.
Als anderen te dichtbij of te ver staan
Eerst een aantal voorbeelden over als onze persoonlijke ruimte wordt geschonden. Als iemand te dichtbij komt staan, geeft ons dit een onprettig gevoel. Daarna ga ik kort in op wat er gebeurt als anderen te ver weg staan. Ook dit kan een onprettig gevoel geven.
Bekende voorbeelden waarin mensen te dicht in onze persoonlijke ruimte komen zijn de trein, zaterdagmiddag in een winkelstraat of in de rij voor een kassa. Er staan dan anderen (vaak onbekenden) in onze persoonlijke ruimte. Dit kan al snel tot een onprettig gevoel leiden; het gevoel dat er teveel mensen om ons heen zijn. We verliezen hierdoor controle over onze directe omgeving.
1. Als anderen te dicht op ons komen te staan in de WC
Zelfs op de WC ervaren we negatieve gevolgen als mensen in onze persoonlijke ruimte komen staan. Zo blijkt het bij een urinoir langer te duren dat mannen beginnen met plassen en dat ze korter plassen als iemand te dicht bij hun in de buurt staat (Middleminst e.a., 1976).
Met verschillende strategieën proberen we dit vervelende gevoel te verminderen. Soms proberen we de afstand te vergroten, soms is er een soort code die ons vertelt hoe we ons moeten gedragen, soms gaan we de situatie uit de weg, soms verdedigen we ons territorium actief en soms proberen we de situatie zo acceptabel mogelijk te maken.
2. Dans door de ruimte
Een bekend voorbeeld het vergroten van persoonlijke ruimte zie je op feestjes of recepties. Twee personen beginnen hun gesprek aan de ene kant van de kamer en eindigen aan de andere kant van de kamer. De oorzaak hiervan is zeer waarschijnlijk dat de personen verschillen in hun persoonlijke ruimte. De ene gesprekspartner (A) wil dichter bij de ander staan dan de andere gesprekspartner (B).
Het gevolg is dat A (onbewust) een stapje naar voren zet. B reageert hier op door (onbewust) een stapje naar achter te doen. Dit herhaalt zich een aantal keer en zo kun je tijdens een lang gesprek een flinke afstand overbruggen: van de ene kant van de kamer naar de ander.
3. Vermijdt het zitten naast een ander
Op plaatsen waar openbare zitgelegenheden zijn, zoals een bibliotheek, in de trein of een bankje in het park, komen vreemden ook relatief dicht bij ons. In de bibliotheek proberen we zo ver mogelijk van anderen te gaan zitten. Als de ruimtes voor minimaal 60% gevuld zijn, dan zijn we geneigd om een andere plek te zoeken waar we kunnen gaan zitten (Eastman & Harper, 1971).
4. WC code
Ook op de WC zie je soortgelijk gedrag, er is (in ieder geval onder mannen) bijna een soort van code hoe je moet gaan staan. Daarin wordt vermeden om in elkaars persoonlijke ruimte te gaan staan door iedere keer minimaal één urinoir of wc tussen jou en de ander vrij te houden. Als je de ruimte hebt, kies je jouw positie zó dat een andere ‘plasser’ ook nog genoeg ruimte heeft om een positie te kiezen waarbij er ruimte is tussen hem en de anderen.
5. Plaatsen van barrières
Anderzijds proberen we ons territorium te verdedigen door spullen neer te leggen rondom de plek waar we zitten. In de trein doen we dit bijvoorbeeld door onze tas op de stoel naast ons te leggen. En als iemand onze persoonlijke ruimte (of territorium) heeft geschonden, zijn we snel geneigd om op stappen en eieren voor ons geld te kiezen. (Zie ook de blog over 10 manieren waarop wij ons territorium verdedigen.)
6. Prettige muziek verkleint onze persoonlijke ruimte
Onderzoek laat zien dat het luisteren naar fijne muziek onze persoonlijke ruimte verkleint (Tajadura-Jiménez e.a., 2011). Andere voorbeelden hiervan zijn het lezen van een boek of de krant. Doordat je persoonlijke ruimte kleiner wordt, ervaren we anderen die eerst te dicht op ons staan niet meer als storend.
Anderen staan te ver weg
Bovenstaande voorbeelden richten zich vooral op het verdedigen van onze persoonlijke ruimte. Het komt natuurlijk ook voor dat iemand zich juist te ver weg van ons bevindt en dat we daarom proberen deze persoon dichterbij te krijgen. Een simpele manier daartoe is zelf dichterbij te gaan staan of zitten (zoals in het voorbeeld van het feestje hierboven).
Hoe de context onze ervaring van persoonlijke ruimte beïnvloedt
Of we vinden dat iemand in een bepaalde situatie dicht bij ons staat en dit als vervelend ervaren, hangt af van hoe we de situatie interpreteren (ook wel attributie genoemd). Als we bijvoorbeeld bij een festival staan en we staan met zijn allen te luisteren naar de muziek, hoort de drukte bij de beleving. Daardoor voelt dat het feit dat iemand in jouw persoonlijke ruimte staat als minder vervelend.
7. Ruimtes die (te) klein voelen
Ook speelt onze waarneming van de ruimte een rol in hoe wij persoonlijke ruimte ervaren. De invasie van onze persoonlijke ruimte wordt groter als de ruimte kleiner wordt (Gifford, 2007 p. 145). Een kleine (door)gang zorgt ervoor dat als we iemand tegenkomen, deze persoon dicht door onze persoonlijke ruimte moet lopen. Dit ervaren we over het algemeen als iets onprettigs.
8. Hoek waaronder we zitten
De hoek waaronder we met een ander zitten en of we oogcontact maken bepaalt ook hoe groot we de afstand tussen ons en de ander ervaren. Iemand die schuin naast ons zit en waar we geen oogcontact mee maken, ervaren we als verder weg dan iemand die recht tegenover ons zit en die we steeds kunnen aankijken.
Persoonlijke ruimte & afstand als communicatiemiddel
Ook gebruiken wij persoonlijke ruimte als non-verbaal communicatiemiddel. Anderen kunnen immers zien hoe ver wij iemand toelaten in onze persoonlijke ruimte. Deze ‘anderen’ kunnen zowel mensen zijn die ons toevallig zien als de persoon die zich in onze persoonlijke ruimte bevindt.
9. Intimiteiten
Door hand in hand of omarmd over straat te lopen, communiceren we naar anderen dat we een intieme relatie met deze persoon hebben. De betekenis hiervan kan overigens per cultuur verschillen; er zijn ook culturen waarbij het vasthouden van iemands hand een vertrouwensrelatie aangeeft die niet zo zeer op identiteit gebaseerd is.
Persoonlijke ruimte als non verbale communicatie zie je ook terug als we gaan daten. Door dichterbij iemand te komen zitten, geven we aan dat we deze persoon ‘mogen’ of ‘accepteren’. Vice versa geeft het je verder verwijderen juist een boodschap dat iemand niet gewenst is.
10. Verbale communicatie
Persoonlijke ruimte komt overigens ook in onze verbale communicatie terug. We hebben het over ‘mensen die dicht bij ons staan’ of ‘naasten’ als we het over mensen hebben waar we een goede relatie mee hebben. Over onbekenden of mensen die we niet mogen spreken we in termen ‘die staat wat verder af’ of ‘een verre neef’.
Conclusie
Persoonlijke ruimte is een belangrijk middel om de directe leefomgeving om ons heen te controleren. We hanteren verschillende manieren om er voor te zorgen dat verschillende groepen mensen op de gewenste afstand van ons komen.
Eén reactie
Waar ik zelf vaak last van heb is dat mensen te dicht achter me staan in de rij in een winkel. Ik kan dan soms ook niet meer mijn winkelmandje naast me vasthouden, terwijl juist als die wat zwaarder is ik liever telkens wissel van houding. Ik voel me dan dus ook beperkt in het voorkomen van pijnen in de rug enz. Maak ook veel mee dat er bijvoorbeeld een moeder achter me staat maar de kinderen aan weerskanten naast me gaan staan en de moeder te dicht achter me wat helemaal een beklemmend gevoel geeft. Ouderen die willen nog weleens bewegingen maken waarbij ze de hele tijd met mandjes en dergelijke tegen je aankomen. Ik vind al deze dingen storend overigens. Ik heb graag dat mensen fysiek hun afstand bewaren, ik onderga zulke dingen dan ook lijdzaam. Ik begrijp ook niet dat er mensen zijn die dit doen, andere culturen kan ik nog wel begrijpen, maar van Nederlanders snap ik het niet.