Evidence based design in de zorg
Er wordt tegenwoordig veel aandacht besteed aan de architectuur en inrichting van zorginstellingen zoals zieken- en verzorgingstehuizen, zogenaamde healing environments. Het idee van healing environments is dat patiënten door toedoen van de omgeving sneller genezen en/of dat de omgeving de psychologische ervaring van ziekte verbetert. Daarbij is kleur een belangrijk onderdeel van de omgeving. Er wordt verondersteld dat kleur invloed heeft op psychologische, fysiologische en sociale reacties van mensen. Maar is dat ook zo?
Wat zegt wetenschappelijk kleuronderzoek?
Tofle e.a. (2004) hebben circa 3000 studies naar de effecten van kleur geanalyseerd om te onderzoeken of er een wetenschappelijke basis bestaat voor zulke claims. Zij concluderen dat er weinig tot geen basis om gedegen uitspraken te (kunnen) doen over welke kleuren je moet gebruiken om een bepaald effect te bewerkstelligen. Het onderzoek waarop dit soort beslissingen worden gebaseerd is gefragmenteerd, sporadisch, zichzelf tegensprekend, anekdotisch en te gemakkelijk getest.
Belangrijk om hierbij te beseffen is dat dit onderzoek gaat over de directe psychologische effecten van kleur in de fysieke omgeving op patiënten. Dit gaat bijvoorbeeld over uitspraken als “door kleur x ervaren patiënten minder stress en daardoor genezen ze sneller”. Dit onderzoek gaat niet in op hoe bijvoorbeeld de kleur licht artsen kan helpen om beter te kunnen zien waardoor ze eventueel hun patiënten beter kunnen helpen.
Belangrijkste conclusies kleuronderzoek
1. Er is geen direct verband tussen bepaalde kleuren en de gezondheid van mensen
Er is onvoldoende bewijs om te kunnen stellen dat een bepaalde kleur of kleurcombinaties de gezondheid van mensen verbetert. Als we richtlijnen willen over hoe we kleur kunnen gebruiken in de zorg die gebaseerd zijn op wetenschappelijk onderzoek, moeten we begrijpen wat bepaalde kleuren doen en waarom. Tot op heden ontbreekt ons deze kennis.
2. Het gebruik van bepaalde kleuren in de zorg om emoties, gedachten of gedrag te beïnvloeden is niet te onderbouwen met bewezen resultaten
Claimen dat een bepaalde kleur een zeker effect op mensen heeft, is een te simpele redenering. Een ruimte wordt niet ‘activerend’, ‘ontspannend’ of ‘reflectief’ puur en alleen doordat er een bepaalde kleur wordt gebruikt. Er zijn veel meer contextuele factoren die hierop van invloed zijn, zoals akoestiek, indeling van een ruimte of de aanwezigheid van planten.
3. Er zijn aanwijzingen dat de toepassing van kleuren de indruk van een ruimte kan beïnvloeden
Het gebruik van kleur kan onder sommige omstandigheden de ervaring van ruimtelijkheid beïnvloeden (noem het ruimtelijke illusies). Belangrijk om hierbij te beseffen is dat dit effect wordt veroorzaakt door een verschil of contrast in helderheid en niet de tint (hue) van een kleur. (Met de tint van een kleur wordt vaak ‘de kleur’ aangeduid.)
4. Er is geen bewijs voor een één-op-één relatie tussen een bepaalde kleur en een emotie
Hoewel er studies zijn die vinden dat er een één-op-één relatie bestaat tussen kleur en emotie, spreken deze elkaar tegen. Ondanks dat er geen bewijs voor een dergelijke relatie bestaat, blijven veel mensen, bijvoorbeeld, rode kleuren met stimulerende activiteiten en blauwe kleuren met passiviteit en rust associëren.
Emotionele reacties op kleuren worden veroorzaakt door cultureel aangeleerde associaties, bijvoorbeeld rood is de kleur van de liefde. Ook worden de emotionele reacties beïnvloedt door psychologische of fysiologische processen die op dat moment actief zijn in een persoon en die niet zoveel te maken hebben met het effect van de kleur.
5. Populaire pers en de design-wereld hebben een te simpel beeld van de psychologische effecten van kleur gecreëerd
Veel auteurs van richtlijnen voor kleuren hebben de neiging om grote uitspraken te doen over kleuren die gebaseerd zijn op mythes of persoonlijke overtuigingen. Dit geldt ook voor kleurgebruik in de zorg. Bovendien kun je je afvragen of het zin heeft om te zoeken naar dergelijke universele richtlijnen. In iedere ruimte is namelijk een andere samenstelling van verschillende gebruikersgroepen en subculturen. Door universele regels te stellen, loop je het risico dat je een veel minder ‘goede’ omgeving creëert dan als je maatwerk levert.
6. De studie naar kleuren vindt altijd plaats in de context van andere situaties en omgevingen
Het waarnemen van kleuren en eventuele psychologische effecten daarvan, vindt nooit plaats in een vacuüm. Deze ervaring vindt altijd plaats in een context van vele andere ervaringen. Dus als een zorginstelling bijvoorbeeld te lawaaiig of te rommelig is, beïnvloedt dat het ‘objectieve’ effect van de kleur. Je kunt dan niet simpelweg zeggen ‘groen heeft effect X op onze gezondheid’.
Huidige staat van onderzoek
Het onderzoek van Ruth Tofle (Ph.D.) en haar collega’s komt uit juli 2004. Dit is nu bijna 9 jaar geleden. Er is bij mijn weten en nazoeken in de tussentijd geen nieuw onderzoek dat aantoont dat er nu wel een duidelijk beeld is over hoe we kleur moeten gebruiken in de zorg.
Wat zegt dit onderzoek?
Het is belangrijk om te beseffen dat dit onderzoek alleen iets zegt over de onderbouwing van bepaalde keuzes voor kleur. Namelijk; deze is met de huidige stand van zaken in wetenschap niet of nauwelijks te onderbouwen. Dit wil niet zeggen dat er geen aandacht aan kleur besteed moet worden. Het zegt alleen dat er kritisch gekeken worden naar de beweegredenen waarom er wel of niet voor bepaalde kleuren wordt gekozen.
Anders gezegd; het is niet erg als iemand een kleurvisie verkoopt op basis van bijvoorbeeld smaak of iets wat in de mode is, maar ga er niet meer van maken dan dat het is. Wetenschappelijk gezien kunnen we dat namelijk nog niet.
Meer weten over kleur? Lees dan ook ‘waarom kunnen wij kleur zien?‘
13 reacties
Op de kantoren worden vaak de koele kleuren gebruikt, dit zijn de groene en de blauwe tinten. Er wordt gezegd dat je bij deze kleuren je beter kunt concentreren? Hoe denk jij hierover Joren?
Dat zou ik moeten na zoeken. Mijn eerste reactie is; er zijn ook studies die zeggen dat je juist van rood beter gaat concentreren, dus echt iets zinnigs kun je er volgens mij niet over zeggen.
Nog een mooi voorbeeld: mijn oude middelbare school was volledig rood, omdat je je er zo beter zou kunnen concentreren. Je hoort inderdaad veel tegenstrijdige verhalen!
Goedendag, ik ben een onderzoek aan het doen naar de werking van kleur op de psyche/gezonheid van de mens.
In dit artikel word er vooral verwezen naar de niet bewezen POSITIEVE werking van kleuren/ healing environments.
Hoe zit dit met de bewijzen/invloed van kleur in negatieve vorm. Er is niet bewezen dat mensen sneller beter worden, maar is er wel onderzoek gedaan/bewijzen voor negatieve effecten van kleuren. Denk hier bijvoorbeeld aan rood, wat lichamelijk stress verhogend kan werken, de bloeddruk doet stijgen e.d. Heb je hier meer informatie over? Of websites/artikelen/onderzoeken?
Ik ben benieuwt naar uw reactie en naar meer informatie.
Met vriendelijke groeten.
Beste Onderzoekster,
Dank voor je reactie.
In het onderzoek waar ik deze blog op heb gebaseerd wordt (bij mijn weten) geen vermelding gemaakt van bewijs voor negatieve effecten. Wel wordt er in de conclusie expliciet vermeld dat er geen onderbouwde theorie bestaat die de effecten van kleur beschrijft. Dat laatste kun je, denk ik, beschouwen als een indicatie dat er voor eventuele negatieve effecten geen onderbouwde theorie bestaat. Te meer omdat er in het hoofdstuk over ‘prikkeling en kalmering’ onderzoek wordt vermeld over bloeddruk (pagina 14).
Buiten de website The Center for Health Design (de financier van deze studie) ken ik geen goede website over dit soort onderwerpen http://www.healthdesign.org/chd
Groeten van Joren
Wat me opvalt bij dit soort onderwerpen, is dat er geen onderscheid gemaakt wordt tussen de korte en lange termijneffecten van de effecten die kleuren maken. Kom je een bepaalde ruimte binnen, of ontmoet je iemand met bijzonder opvallend of juist gedistingeerd gekleurde kleding, dan zal dat indruk maken en een bepaalde uitstraling hebben. Impression management. Zijn we gewend aan de ruimte of de persoon, dan treedt al snel gewenning op.
Onze waarneming richt zich nu eenmaal meer op verandering, dan het vertrouwde en bekende. Dat nemen we nauwelijks nog waar.
In de literatuur kom ik weinig overtuigende verhalen tegen over fysiek of psychologisch welbevinden of onbehagen ten gevolge van bepaalde kleuren. Zoals ik elders heb proberen te laten zien aan de hand van een schilderij van Van Gogh ((http://home.kpn.nl/mibi88vd/kleurendoos%20epiloog.html)bestaat er niet zoiets als een eenvoudige, korte route naar het wezen der dingen aan de hand van een overzichtelijke kleurenkaartje. Als kleur al iets doet, zal het in de context zijn met veel andere variabelen.
Dat de popualire pers, kleuradviesbureaus en designers het anders willen doen voorkomen, zal door vooral commerciële overwegingen ingegeven zijn. Niets mee mis, maar wel misleidend als er zogenaamd wetenschappelijke bewijsvoering ten tonele wordt gevoerd.
Beste Willem,
Dank voor je reactie.
Je onderschrijft denk ik de algemene conclusie in het onderzoek; dat er geen onderbouwde theorie is die verklaard hoe de effecten van kleur te zijn verklaren.
Ik ben wel benieuwd hoe Elliot (die van die o.a. de onderzoeken naar rood en aantrekkelijkheid) hier tegenaan kijkt. Hij voert naar mijn idee redelijk goed onderbouwd onderzoek naar kleur uit. Bij mijn weten heeft hij nog geen al omvattend boek o.i.d. gepubliceerd. Mocht je zoiets weten, houd ik mij aanbevolen.
Groeten van Joren
Het zou voor interieurontwerpers, omgevingspsychologen, kunstenaars en al die anderen die iets met kleur doen natuurlijk een stuk handiger zijn als kleur duidelijke en voorspelbare effecten zou hebben. Maar de werkelijkheid is weerbarstiger.
Er zijn wel aanwijzingen dat een natuurlijke omgeving een positieve invloed heeft op het genezingsproces na operaties:
http://www.gezondheidsraad.nl/sites/default/files/0409nr.pdf
Met andere woorden: er spelen veel omgevingsvariabelen een rol en kleur zal ook wel iets doen.
Wat Elliot betreft: zijn onderzoeken zijn de moeite waard en wat hij aantoont is dat confrontaties met kleur inderdaad bepaalde effecten hebben (rood en verslechterde cognitieve prestaties, zelfs vermijdingsgedrag). Maar dit zegt nog niets over de lange termijn. Een kleur (of het nu een kaft is van een boek, kleding, een wand) maakt altijd een indruk en leidt tot een (kortstondige) indruk en misschien tot een (onbewuste) associatie. Maar dat is wat anders dan langdurig verkeren in een omgeving met een bepaalde kleur.
Ik begrijp de context van dit verhaal volledig. Er is niet aan te tonen dat een bepaalde kleur een bepaalde emotie teweegbrengt omdat dit bijvoorbeeld cultureel bepaald is.
Maar wat ik mij afvraag: zou je het wel anders kunnen stellen? Is er wel bewijs dat kleur invloed kan hebben op bijvoorbeeld een revalidatieproces? En dan bedoel ik met name in de zin als je personen zelf laat bepalen welke kleur er gebruikt wordt. De ene persoon vindt rood bijvoorbeeld heel erg prettig, waar een ander zich juist comfortabel voelt bij paars. Sterker nog, als ik naar mezelf kijk kan dit zelfs gedurende de dag veranderen.
Kortom: als je een patiënt zelf laat bepalen welke kleur een ruimte aanneemt (en dit dus ook continu kan wijzigen), zou dat positief effect kunnen hebben?
Ik Werk hoofdzakelijk met kleuren…. voor ziekenhuizen en Psychiatrie en ik kan jullie vertellen dat kleuren wel degelijk uitwerking hebben op de mens en trouwens ook op dieren.
Kleuren zijn in de natuur te vinden en deze zijn in ons menszijn vast verankerd en hebben wel degelijk invloed op ons voelen, denken en onderbewustzijn.
Waar worden wij rustig?
De natuur….Bossen/ groen/ voelen wij ons vrij/ kunnen we doorademen.
Het Strand en water/ Blauw/ geeft een kalmtegevoel/ ruimte/ geeft een bevrijding gevoel.
Een Geel veld Vol boterbloemen/ geel/ geluk/ vreugde/ positief denken.
Dus kleuren beinvloeden mens en dier.
Hallo Joren,
Ik ga aanstaande donderdag een avond organiseren over de invloed van kleur op gevoelige mensen. Ik ben werkzaam als imagocoach oa. en heb een cursus achter de rug over de invloed van kleur op je psyche van Thelma van der Werf. Ik heb ervaren dat iedere kleur zijn eigen invloed heeft. Vorig jaar heb ik een burn-out gehad en kon rood absoluut niet verdragen. Hoe is dat dan te verklaren volgens jouw visie?
Beste Nancy,
Dank voor je bericht. Omdat ik je situatie niet ken, moet ik een beetje improviseren. Ik kan twee verklaringen bedenken voor jouw overgevoeligheid (zo noem ik het maar even): (1) associaties en (2) psychologische overgevoeligheid.
(1) Associaties. Je kunt onze hersenen voorstellen als een gigantisch netwerk van concepten, ideeën, ervaringen en dergelijke. Als bepaalde concepten gelijktijdig worden geactiveerd, versterkt de verbinding tussen deze concepten (omgekeerd werkt ook, voor concepten die minder gelijktijdig worden geactiveerd verzwakt de verbinding). Bijvoorbeeld een appel en zoete smaak. Of het zon en warmte. Dit zijn vrij duidelijke verbindingen, die we al vrij vroeg ‘aanleren’ (je kunt ook beargumenteren dat sommige verbindingen aangeboren zijn). Als vervolgens één van deze concepten wordt geactiveerd in de hersenen (bijvoorbeeld het zien van een appel), wordt automatisch ook het andere concept geactiveerd (zoete smaak) geactiveerd. Dit gaat automatisch en vaak onbewust. Het kan goed zijn dan op de één of andere manier jij de kleur rood geassocieerd hebt met een negatieve ervaring en dat deze tijdens je burn-out geactiveerd werd, of de drempel tot tolerantie werd verlaagt.
(2) Psychologische overgevoeligheid. Hier weet ik minder van, dus je zou het moeten nazoeken (zie bijvoorbeeld de blog over kleuren zien). Het zou wellicht kunnen dat je gevoeliger bent geworden voor lagere golflengtes. Gegeven dat het samenhangt met je burn-out zou ik de oorzaak psychologisch zoeken, niet per se fysiek. Ik merk dat ik dit een moeilijke verklaring vindt om te beargumenteren, maar het is een denkrichting.
Wat misschien ook goed is om te weten; dat er geen bewijs is voor psychologische effecten op gezondheid, wil niet zeggen dat kleur geen effect heeft. Dit wil ook niet zeggen dat je er geen uitspraken over kunt doen. Je zult wel moeten als ontwerper. Het zegt alleen iets dat er tot op heden op basis van huidig onderzoek niets te zeggen valt over eventuele psychologische effecten op gezondheid (en dat je dus terughoudend moet zijn in het uiten van claims hierover, is mijn mening). Hiervoor zijn meerdere verklaringen te bedenken, bijvoorbeeld: (1) de effecten van een specifieke kleur zijn sterk persoonlijk en daardoor nog niet goed genoeg in kaart gebracht met huidig ‘algemeen’ onderzoek, (2) er is weinig goed gefundeerd onderzoek of (3) er is daadwerkelijk geen effect.
Hartelijke groeten van Joren
Hallo,
Ik spreek alleen voor mezelf, maar ik heb zeker wel het gevoel dat ik vrolijker wordt van bruin/gelige tinten en depressiever van blauwachtige tinten. Ik had die ervaring in onze auto op vakanties. We gaan altijd naar het buitenland, waarbij je dus langdurig in de auto verkeert. Als je door een raam met zonwerende eigenschappen (blauw/groenige tinten) kijkt, ervaar je negatievere gevoelens, dan wanneer je door meer witte of lichtbruinige ramen kijkt! Bij mij werkt dat direct op het humeur! (beide soorten glas waren in de auto aanwezig)
Ook voelde ik me helemaal niet prettig in ons nieuwe huis en tuin, toen we hier net woonden, omdat er toen nog geen tuin aanwezig was en we naar grijze kleikluiten zaten te kijken. Nu hebben we veel gras, bomen en vaste planten, waardoor ons uitzicht ingrijpend is veranderd. Het voelt nu veel aangenamer, als we naar buiten kijken of buiten zitten! Ik merk in ieder geval duidelijk verschil!
M.vr.gr. Tjitske Velde
1