Stress als nuttige reactie op gevaar

Stress is eigenlijk een gezonde reactie op gevaar die we delen met meer dieren. Om snel en adequaat te kunnen handelen met het naderende gevaar, bijvoorbeeld een leeuw of een snel rijdende auto, neemt onze hartslag, bloeddruk en ademhaling toe. Spijsvertering, groeien en het immuun systeem worden even op pauze gezet om energie te besparen. Deze ervaringen samen is wat we stress noemen. Stress is een ‘evolutionair mechanisme’ dat ons helpt te overleven.

Ongezonde stress als luxe probleem

Stress wordt ongezond op het moment dat het te lang doorgaat of vaak voorkomt. Kort door de bocht gaat het alarmmechanisme dan roofbouw plegen op ons lichaam. Bovendien leven wij mensen lang & goed genoeg en zijn we ook nog eens slim genoeg (in vergelijking met andere dieren), waardoor we ons allerlei stressvolle situaties kunnen ‘inbeelden’ (Sapolsky, 1994). Dit samen zorgt ervoor dat de we sneller ziek kunnen worden van het totaal van deze alledaagse stress.

Stress verminderen met coping

Gelukkig hebben wij mensen allerlei strategieën om stress te verminderen; coping. Coping is ook waar je als onderzoeker kunt zoeken naar oplossingen om een gebouw stress vriendelijker te maken. Grofweg zijn er drie manieren van coping:

• Probleemgericht, haal de bron weg
• Emotiegericht, beïnvloed de reactie
• Proactief, maak je zelf weerbaarder

Met probleemgerichte coping haal je de bron van stress (de stressor) weg. Emotiegerichte coping zorgt ervoor dat de reactie op de bron van stress minder negatief wordt (Lazarus & Folkman, 1984). Proactieve coping is eigenlijk jezelf op een ander moment opladen, zodat als er later stress ontstaat, je er minder last van hebt (Aspinwall & Taylor, 1997).

Hoe kun je dit in een ontwerp gebruiken? We nemen het voorbeeld van geluidsoverlast, iets wat vaak tot stress leidt en veel voorkomt in gebouwen.

Probleemgerichte coping

Probleem gerichte coping is op een directe manier toe te passen door in je ontwerp aandacht te besteden aan de akoestiek van het gebouw. Hierdoor zorg je ervoor dat de bron van de stress wordt weggenomen, bijvoorbeeld het slecht kunnen concentreren door geluidsoverlast.

Ook kun je probleem gerichte coping indirect toepassen. Geluidsoverlast ontstaat vaak doordat andere mensen op een bepaalde plek geluidsoverlast veroorzaken. Door een aantrekkelijke plek te ontwerpen op een locatie waar het geproduceerde geluid niet tot overlast leidt (bijvoorbeeld omdat daar geen aangrenzende werkruimtes zijn), zorg je ervoor dat de stressor verdwijnt.

Emotiegerichte coping

Emotie gerichte coping kun je op twee manieren toepassen. Voordat de stressor wordt ‘omgezet’ in een emotionele reactie, wordt de stressor eerst ‘beoordeeld’ (appraisal). Of iemand controle heeft over de situatie, zorgt er in sterke mate voor hoe stressvol de situatie wordt ‘beoordeeld’ (Florian et al., 1995). Door bijvoorbeeld iemand de controle te geven over een raam wat open of dicht kan of zich af te zonderen, zorg je ervoor dat iemand geluidsoverlast als minder stressvol ervaart.

Als de stressor eenmaal ‘beoordeeld’ is, volgt uiteindelijk de stress reactie. Je kunt zeggen, probeer het gevoel te negeren, maar ja, niet aan een roze olifant denken werkt niet (cf. Wegner, 1994; 1997). Daarom kun je beter voor afleiding zorgen in je ontwerp. Uitzicht op natuur (of afbeeldingen daarvan) helpt mensen af te leiden van de stressoren, waardoor ze er minder last van hebben (e.g. Van den Berg et al., 2010). (Ook zorgt natuur er voor dat de veerkracht wordt verbeterd wordt, waardoor de stress vermindert). Uitzicht op natuur met als doel stress reduceren is een belangrijk onderdeel van healing environments in ziekenhuizen.

Proactieve coping

Voorkomen is beter dan genezen. Door proactieve coping toe te passen, maak je jezelf weerbaarder waardoor je gemakkelijker probleem of emotie gerichte coping toepassen. Mensen die op ander momenten bijvoorbeeld sporten, goed eten of er voor zorgen dat ze een sterk sociaal netwerk hebben, zorgen ervoor dat als ze een stressor tegen komen, er minder last van hebben.

Verstop de lift of roltrap en maak de trap saillanter, zodat mensen vaker de trap nemen en daardoor meer bewegen. De manier van aanbieden van voedsel in de kantine, bepaald hoe gezond mensen eten. Door de koffieautomaten op tactische plekken te plaatsen, zorg je ervoor dat er ‘small talk’ ontstaat, wat belangrijk is voor het vormen van sociale banden.

Door mensen te voeden in hun natuurlijke behoeftes aan bijvoorbeeld beweging, voedsel en sociaal contact, maak je ze weerbaarder tegen stressoren zoals geluidsoverlast en help je stress verminderen.

Hier het model van hoe stress werkt en hoe wij dit beïnvloeden.

Conclusie

Dit zijn slechts een paar voorbeelden van hoe je stress kunt tegen gaan. Er zijn nog veel meer mogelijkheden waar we het nog niet over gehad hebben. Denk aan de stress die we ervaren we bepaalde mensen niet kunnen ontlopen (Baum & Valins, 1977), het uitputten van onze hersenen zodat we minder goed zelfcontrole kunnen uitoefenen (zie artikelen over ego depletion) of extreme warmte of kou (Hancock et al. 2007).

Heb je zelf suggesties hoe je stress kunt voorkomen door gebouwen slim in te richten, deel ze hieronder!