Het idee ‘de mens centraal stellen’

Als we het hebben over de mens centraal stellen, dan bedoelen we dat er bij het ontwerpen en inrichten van een proces, product of gebouw wordt uitgegaan van hoe mensen waarnemen, doen, denken en voelen (ook wel beleving).

Het doel van de mens centraal stellen is dat de mens zo veel mogelijk gefaciliteerd wordt en zo min mogelijk onnodig gehinderd wordt bij het uitvoeren van de dingen die een persoon ‘wil’ doen.

Om de mens centraal te kunnen stellen, moet je dus aan de ene kant weten hoe een mens waarneemt, doet, denkt en voelt. Aan de andere kant moet je weten wat het doel is van een proces, product of gebouw.

Vervolgens probeer je deze twee zo goed mogelijk met elkaar in overeenstemming te brengen om er voor te zorgen dat de mens zijn of haar doel zo goed mogelijk kan bereiken.

Laat me dit uitleggen met een voorbeeld van ‘de weg vinden’ in een omgeving.

Voorbeeld faciliteren

Stel, jij wil in een vreemde stad naar het treinstation. Jouw doel is dus de weg vinden. Gelukkig heeft de gemeente van die stad bordjes opgehangen om jou te helpen dit doel te bereiken. Je ziet op één van de bordjes dat je rechtdoor moet lopen. Dit doe je dan ook. Je komt vervolgens bij een kruising waar je weer rechtdoor moet lopen.

Technisch gezien zou je hier geen bordje hoeven plaatsen, het eerste bordje vertelde je immers al dat je rechtdoor moest lopen. Totdat je moet afslaan zouden er dus geen nieuwe bordjes nodig zijn die jou vertellen dat je nog steeds rechtdoor moet lopen. Maar mensen zijn geen machines. Daarom is het prettig dat er toch een bordje staat om voor jou te bevestigen dat je op de goede weg zit en dat je nog steeds rechtdoor moet lopen.

Het effect hiervan is dat jij minder zult twijfelen of je op de goede weg bent (ten opzichte van de situatie als er geen bordje had gestaan). Dit extra bordje faciliteert jou bij jouw doel te bereiken: de weg vinden.

Voorbeeld onnodig hinderen

Vervolgens loop je verder en op een gegeven moment kom je bij een kruising uit waar geen bordje ziet staan. Vertwijfeld loop je rechtdoor een nieuw straatje in. Als je omkijkt zie je ineens toch een bordje staan. Hoe heb je die over het hoofd kunnen zien? Als je nog eens beter kijkt zie je dat er vanuit de richting waaruit jij kwam lopen een ander bord tussen jouw looproute en het bewegwijzeringsbordje staat. Deze belemmerde jou het zicht op het bewegwijzeringsbordje.

Het effect van dit obstakel is dat jij mogelijk de verkeerde weg in bent gelopen en daardoor onnodig bent gehinderd in het bereiken van jouw doel: de weg vinden.

Je kunt je wel voorstellen dat er veel meer voorbeelden zijn die, soms vele malen subtieler, mensen faciliteren of onnodig hinderen in wat ze willen doen. Door bij het ontwerpen en inrichten van gebouwen en processen uit te gaan van hoe mensen waarnemen, doen, denken en voelen, wordt het voor mensen gemakkelijker om hun doel te bereiken.

Op OmgevingsPsycholoog.nl heb ik tal van voorbeelden uit de praktijk verzameld van manieren waarop de mens centraal gesteld kan worden.

Onnodig vs. nodig hinderen

Het is je misschien opgevallen dat ik het steeds heb over onnodig hinderen. De toevoeging onnodig is hierbij belangrijk omdat iets dat hindert niet per definitie ‘slecht’ is voor een ontwerp waarin de mens centraal wordt gesteld.

Stel we willen graag met zijn allen dat we gezonder gaan eten. Daarom zetten we in de kantine het ongezonde eten verder weg en het gezonde eten dichterbij. De afstand tot ongezond eten wordt hierin dan een verhindering om het te kunnen pakken. In zo een geval kun je denk ik nog steeds spreken van de mens centraal stellen, zolang de hindering het doel van de omgeving dient. Je zou in zo een geval kunnen spreken van ‘nodig’ hinderen. Uiteraard kun je dan discussiëren over wat het doel van een omgeving is. Hoewel reuze interessant, laat ik die discussie voor nu even liggen. (Dit voorbeeld komt overigens uit Nudge, Thaler & Sunstein 2008)

Toepassingen van de mens centraal stellen

De mens centraal stellen kan in veel verschillende contexten worden gebruikt. Denk aan welke bedrijfsprocessen medewerkers binnen een bedrijf doorlopen, hoe een overheidsinstantie met de burgers omgaat of hoe gebruiksvriendelijk producten en gebouwen zijn.

‘De’ mens komt dus in veel verschillende soorten, rollen en situaties voor. Een simpel onderscheid dat je kunt maken, bijvoorbeeld, is hoe oud mensen zijn. Een jong persoon kan gemiddeld genomen beter zien en horen dan een ouder persoon. Zo zijn er nog veel meer manieren waarop mensen van elkaar verschillen.

‘De’ mens bestaat niet

Door te spreken over ‘de’ mens, doen we eigenlijk alsof er één mens is of een gemiddelde mens, terwijl we veel van elkaar verschillen. Strikt genomen kun je daarom ‘de’ mens niet centraal stellen, er zijn immers vele verschillende soorten van de mens.

Je zou kunnen stellen dat je de mens alleen écht centraal kan stellen als je rekening houdt met de karakteristieken van iedere unieke mens.

In sommige gevallen kan dit. Denk aan processen waarbij er intensief contact is tussen een klant en een medewerker. Of in het geval van producten en gebouwen die door een zeer beperkte groep mensen gebruikt worden, zoals een maatpak of een woning. Het is dan mogelijk om écht maatwerk te leveren.

Als het echter gaat om producten en gebouwen die door een grote groep diverse mensen gebruikt worden, zoals een pinautomaat of een stationsgebouw is dit moeilijker. Er zijn immers vele soorten mensen die gebruik zullen maken van het product of gebouw en deze gebruikers verschillen van elkaar in allerlei soorten karakteristieken.

Heel veel verschillende mensen centraal stellen

Dat het voor zulke producten en gebouwen moeilijker is om rekening te houden met de unieke karakteristieken van iedere gebruiker, wil nog niet zeggen dat het niet mogelijk is om de mens centraal te stellen.

In zo een geval wordt er bijvoorbeeld uitgegaan van kenmerken die veel gebruikers met elkaar delen en op basis hiervan een proces, product of gebouw te ontwerpen en in te richten. Denk hierbij aan het ontwerp en design van verkeersborden. Deze zijn bedoeld om door veel verschillende gebruikers goed te kunnen worden waargenomen onder verschillende situaties.

Ook kan er een (beperkt) aantal mogelijkheden worden geboden om het proces, product of gebouw door de mens zelf aan te passen aan zijn of haar wens (ook wel personaliseren). Besturingssystemen van computers zijn hier een voorbeeld van. De gebruiker kan hier vaak een uniek gebruikersprofiel instellen. Ook wordt deze aanpak wel eens gehanteerd bij het door de gebruiker zelf laten inrichten van de werkplek.

De mens centraal stellen samengevat

Bij het centraal stellen van de mens wordt het ontwerp en inrichting van een proces, product of gebouw zo goed mogelijk afgestemd op de karakteristieken en activiteiten van de (verschillende) gebruiker(s). Het doel is hierbij dat de gebruiker zoveel mogelijk wordt gefaciliteerd en zo min mogelijk onnodig wordt gehinderd in het bereiken van wat hij of zij wil.